مطالعه تجربه زیسته کارگران ساختمانی فصلی نسبت به موقعیت کاری و زندگی شان در شهر خرم آباد

فصل اول: کلیات پژوهش 1-1 مقدمه هویت انسان هستی از پیش تعیین شده ای نیست، بلکه از طریق کار است که ایجاد شده، بسط یافته و در نهایت متعالی می شود. با کار است که بشر بر روی پای خود می ایستد و از اسارت طبیعت رها شده و طبیعت را مغلوب خویش می سازد. کار تجلی اراده انسان در انتخاب های جسورانه ای است که به واسطه شناختش از طبیعت و محیط زندگیش به آنها چنگ می زند و با تحقق این انتخاب ها، حوزه آزادیش را گسترش می دهد (قاضی مرادی، 1391: 9). هویت شخصی کار به انسان هویت اجتماعی پایداری اعطا می کند و به همین خاطر است که برای کار ارزش زیادی قائل می شوند. مخصوصاً، عزت نفس مردان غالباً به توانایی تأمین نیازهای خانواده گره خورده است (گیدنز، 1388: 541). این تحقیق برآن است که به شرایط زندگی و کاری کارگران ساختمانی در شهر خرم آباد بپردازد. برای این منظور مطالبش در پنج فصل گردآوری شده است. در فصل اول به کلیات تحقیق شامل: مقدمه، بیان مسئله، ضرورت تحقیق، اهداف و سوالات تحقیق پرداخته می شود. در فصل دوم به مرور ادبیات تجربی و نظری در حوزه کار و شغل پرداخته می شود. در فصل سوم ابتدا به مطالعه میدان اختصاص پرداخته شده است، در این بخش ویژگی های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی استان لرستان و شهر خرم آباد مورد بررسی قرار می گیرد. فصل ششم این پژوهش به روش شناسی تحقیق می پردازد. این فصل به معرفی روش تحقیق، تکنیک های گردآوری و تکنیک های تحلیل داده های گردآوری شده می پردازد. مهمترین فصل تحقیقات کیفی، فصل یافته ها است. یافته های این پژوهش در فصل ششم آورده شده اند. فصل نهایی تحقیق نیز به بحث و نتیجه گیری اختصاص داده شده است. 1-2 طرح مسئله کشور ایران یکی از کشورهای درحال توسعه است. امروزه کشورهای درحال توسعه با مشکلات زیادی سروکار دارند. یکی از مهم ترین مسائل این دسته کشورها حجم زیاد نیروی کار جوانی است که بیکار مانده اند. اقتصاد این کشورها توان جذب این خیل عظیم نیروی کار را ندارد. استان لرستان یکی از استانهای غربی کشور است که که به علت مسائل اقتصادی، مدیریتی و فرهنگی، در چند دهه اخیر هموره رتبه اول بیکاری را در کشور دارا بوده و از این لحاظ شرایطش از سایر استا نهای کشور بحرانی-تر است (زیاری، 1379؛ عبدالهی و موسوی، 1386). ازآنجایی که این استان فاقد زیرساخت های اداری و صنعتی لازم در بخش تولیدی، کشاورزی و دام پروری است نمی تواند نیروی کار موجود در استان را جذب کند. یکی از گروه های شغلی و حرفه ای در لرستان کارگران ساختمانی هستند. بخشی از نیروی کار که جزء محروم ترین و آسیب پذیرترین نیروهای کار به شمار می روند که توان جسمی خودشان را هزینه می-کنند. این گروه از نظر جمعیتی، جمعیت قابل توجهی دارند و بخش زیادی از نیروی کار این استان را به خود اختصاص داده اند. این افراد و خانواده هایی که به آنها وابسته اند به دلیل شرایط کاری سنتی و غیرحرفه ای، شرایط آب و هوایی و ویژگی های کار ساختمان با مسائل و مشکلات زیادی از قبیل: جنبه صنعتی نداشتن کار ساختمانی، آسیب های جسمی- روانی- اجتماعی، بیکاری های دوره ای مکرر، شرایط کاری متغیر، درآمد ناپایدار، ناامنی شغلی و ناامنی مالی دست و پنجه نرم می کنند. اینها و بسیاری از مسائل دیگر از جمله محدودیت ها و مشکلاتی است که بر سر راه این افراد وجود دارد. این افراد اغلب کسانی هستند که بدون یک سازماندهی خاص از قبیل آموزش های لازم و کسب مهارت های مقتضی درگیر چنین شغلی می شوند، بیشتر آنان کسانی هستند که هیچ گونه سرمایه ای از نظر اقتصادی ، اجتماعی یا فرهنگی ندارند لذا، به عنوان کارگر خیلی ساده وارد این شغل شده و اغلب در حین کار و به طور تجربی آموزش های لازم را می بینند. مطالعاتی که در حوزه جامعه شناسی کار و شغل انجام گردیده بیشتر به مشاغل حرفه ای و استاندارد و یا کارگران صنعتی پرداخته اند. همچنین پژوهش هایی که در مورد کارگران ساختمانی انجام شده عمدتاً با نگاه پزشکی و آسیب شناختی و روش کمّی انجام پذیرفته اند. این تحقیقاتی نیز به علّت کمی بودن، قادر به کشف و تفسیر فرآیندهای بازاندیشی و پیامدهای آن نبوده اند. لذا، مسئله عمده این مطالعه آن است که کارگران ساختمانی مورد بررسی چه درک و فهمی از زندگی کارگری و موقعیت کاری شان دارند. توصیف درک و فهم این کارگران از زندگی و موقعیت کاری مستلزم آشکارسازی لایه های زیرین تجارب زیسته و درک معنای ذهنی آنها است. این مطالعه می تواند اطلاعات پایه ای را در این زمینه در منطقه لرستان و خرم آباد فراهم آورد که مورد استفاده محققین بعدی قرارگرفته و در تحقیقات وسیع تر پیمایشی مورد بهره برداری قرار گیرد. 1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش ضرورت توجیه کننده انجام این پژوهش در درجه اول انگیزه شخصی است. پژوهشگر خود از یک خانواده کارگری برخاسته و لذا، همیشه دغدغه این خانواده ها را در سر پرورانده است. تجربه زندگی در خانواده های کارگری و دست و پنجه نرم کردن با مسائل و مشکلات همیشه دغدغه مسائل این خانواده ها را در ذهن پژوهشگر ایجاد کرده بود. این پژوهش در راستای پاسخی به دغدغه های ذهنی پژوهشگر است. با این وجود، اهمیت این مطالعه از منظر علمی گردآوردن اطلاعاتی در مورد یک موضوع ناشناخته است که تاکنون آنچنان مورد عنایت محققین قرار نگرفته است. مطالعاتی که در حوزه جامعه شناسی کار و شغل انجام گردیده عمدتاً به مشاغل حرفه ای و استاندارد، کارکنان اداری و یا کارگران صنعتی پرداخته اند، همچنین پژوهش هایی که با موضوع کارگران ساختمانی انجام شده اغلب با نگاه پزشکی و آسیب شناختی صورت پذیرفته اند. از آنجا که این پژوهش به کندوکاو بسترها، فرایندها و پیامدهای شکل گیری زندگی کارگری با تکیه بر تفسیر کارگران می پردازد، می تواند هم تکمیل کننده کارهای پیشین باشد و هم اینکه مبنایی باشد برای انجام تحقیقات پیمایشی بر اساس نظریه ای که از تجربه زیسته خود کارگران تولید شده است. بنابراین می توان گفت از این جنبه این مطالعه در طبقه تحقیقات بنیادی جای می گیرد. از منظر عملی و کاربردی، این مطالعه چه بسا بتواند در جهت سازماندهی و کمک به بهبود شرایط زندگی نیروی کار کارگران این بخش مورد استفاده دستگاه های مختلفی قرار بگیرد، ازجمله: 1- دستگاه-های حاکمیتی مانند فرمانداری ها، استانداری ها و وزارت کشور و سایر نهادهایی که مسولیت اداره بخش های اقتصادی، اجتماعی و جمعیت یک منطقه را به عهده دارند. 2- سازمان هایی که در حوزه تأمین اجتماعی و بیمه و مسائل مربوط به کار و کارگری مشغول به کار هستند، مانند وزارت کار و رفاه، سازمان بهزیستی و کمیته امداد. 3- شهرداری ها و انواع تشکّل هایی که به اصطلاح استفاده کننده از نیروهای کار ساختمانی هستند. 4- همچنین این مطالعه می تواند توجه بخش های دانشگاهی و پژوهشی را به این پدیده که پدیده ای نسبتا رایج و شایعی است و جمعیت قابل توجهی را به خود اختصاص داده است، جلب کند. لذا، از این جهات این پژوهش کاری است مقدماتی بنابراین فواید شناختی و عملی مختلفی بر این پژوهش مترتب است. 1-4 اهداف پژوهش هدف اصلی این تحقیق این است که با استفاده از روش شناسی کیفی و نگاه از درون (نگاه امیک) به موضوع و بدون اتخاذ چارچوب نظری و فرضیه های منتج از آن به مطالعه زندگی کارگران از دیدگاه خودشان بپردازد. علاوه براین، درنظر دارد شرایط، تعاملات و پیامدهای تجربه شده این نوع زندگی را در نظام معنایی آنها نشان دهد. همچنین با نزدیک شدن به دنیای درونی و میان ذهنیت این افراد سعی در شناخت مسائل، مشکلات و محدودیت های زندگی آنها دارد با این هدف که از یک سو بتواند برای بهبود زندگی شان به آنها کمک کرده و از سوی دیگر موجب سازماندهی بهتر برای بهره وری بیشتر از این قشر که جمعیت زیادی را در بر می گیرند، شود. برای رسیدن به هدف کلی تحقیق که، بازنمایی درک کارگران ساختمانی از زندگی و شغل کارگری است، می بایست ابتدا اهداف جزئی محقق شوند. اهداف جزئی این تحقیق شامل پاسخ به سوالات پژوهش است. این سوالات در سه دسته سوالات شرایطی (که در پی فهم دلایلی که افراد مورد مطالعه برای کارگر شدنشان مطرح می کنند)، سوالات تعاملی (که در پی فهم نوع روابط کارگران با خانواده، همکاران و کارفرمایان است)، و سوالات پیامدی ( که در پی فهم پیامدهای زندگی و شغل کارگری) دسته بندی شده اند.